ما در اين مطلب برخي تعريف‌هاي ابتدايي و كليدي درباره‌ي اقتصاد رفتاري و مالي رفتاري را ارائه خواهيم كرد.
اقتصاد رفتاري (Behavioral Economics) از جمله رشته‌هايي است كه طي سال‌هاي اخير به شدت مورد استقبال دانشگاهيان و نيز مخاطبان عمومي قرار گرفته‌اند.
البته بحث‌ها و تحقيقات اقتصاد رفتاري و حوزه مالي رفتاري (Behavioral Finance) كه به آن نزديك است، چند دهه قدمت دارند.
اما شايد بتوان گفت تلاش‌هاي دانيل كانمن از يك‌سو و اعطاي جايزه نوبل اقتصاد به ريچارد تيلر از سوي ديگر باعث شد كه اين رشته بين عموم مردم نيز بيشتر شناخته شده و جدي‌تر گرفته شود.
ما در اين مطلب برخي تعريف‌هاي ابتدايي و كليدي درباره‌ي اقتصاد رفتاري و مالي رفتاري را ارائه خواهيم كرد.
اقتصاد رفتاري به چه موضوعاتي مي‌پردازد؟
اقتصاد رفتاري دانشي است كه با تركيب دانسته‌هاي اقتصادي ما و دستاوردهاي دانش روانشناسي و به طور خاص روانشناسي شناختي، مي‌كوشد رفتارها و تصميم‌هاي اقتصادي ما را بهتر توصيف كرده و تحليل كند.
[ درس مرتبط: روانشناسي شناختي ]
اقتصاددانان رفتاري بر اين باور هستند كه تصميم هاي اقتصادي انسان‌ها آن‌قدر ساده و مكانيكي نيست كه با معادلات اوليه‌ي رياضي و فرضِ عقلانيت اقتصاديقابل درك باشد.
به عنوان يك مثال ساده، اگر براي دو كالاي نسبتاً مشابه، قيمت‌هاي متفاوتي در نظر بگيريم، اقتصاد كلاسيك به ما مي‌گويد كه با افزايش قيمت، مطلوبيت كالا و به تبع آن تقاضا كاهش پيدا مي‌كند.
اين در حالي است كه همه‌ي ما مثال‌هاي بسياري در ذهن داريم كه اين نوع قيمت‌گذاري، الزاماً به فروش بيشتر كالاي ارزان‌تر منتهي نشده است.
اقتصاددانان رفتاري براي مطالعات خود از روش علمي استفاده مي‌كنند. يعني فرضيه‌هايي را مطرح كرده و سپس با مطالعات دقيق تجربي، آن فرضيه‌ها را مي‌‌آزمايند. بنابراين، اقتصاد رفتاري از نظر ميزان علمي بودن نزديك به ساير علوم تجربي محسوب مي‌شود.
مفهوم مطلوبيت و عقلانيت اقتصادي
براي درك موضوع اقتصاد رفتاري لازم است ابتدا دو مفهوم مطلوبيت (Utility) و عقلانيت اقتصادي (Economic Rationality) را بشناسيم.
اقتصاددان‌ها مفهومي به نام مطلوبيت تعريف مي‌كنند و معتقدند كه انسان‌ها هنگام تصميم گيري و انتخاب ميان گزينه‌هاي مختلف، مي‌كوشند كاري كنند كه مجموع مطلوبيت براي آن‌ها افزايش يابد.
البته مطلوبيت يك مفهوم كيفي و ذهني است؛ اما همه‌ي ما كمابيش دركي از آن داريم.
مثلاً اگر بگوييم حقوق پنج ميليون توماني براي ما A واحد مطلوبيت ايجاد مي‌كند، فرض بر اين است كه حقوق ده ميليون توماني، براي ما به اندازه‌ي دو برابرِ A مطلوبيت ايجاد كند.
وقتي از عقلانيت اقتصادي حرف مي‌زنيم منظورمان اين است كه انسان‌ها، مطلوبيت را به همان شكلي كه اقتصاددان‌ها “تعريف كرده‌اند” محاسبه مي‌كنند و بر همان اساس نيز تصميم مي‌گيرند.
پس بايد اين نكته را به خاطر داشته باشيم كه وقتي مي‌گوييم رفتارهاي اقتصادي انسان‌ها عقلايي نيست منظورمان اين نيست كه رفتارهايشان نادرست است؛ يا اين‌كه ديوانه‌اند.
صرفاً منظورمان اين است كه عقل و منطق و خرد انسان‌ها، با آن عقل اقتصادي كه اقتصاددان‌ها فرض مي‌كنند تفاوت دارد.
مالي رفتاري (Behavioral Finance) چيست و چه تفاوتي با اقتصاد رفتاري دارد؟
گاهي اوقات به اشتباه فكر مي‌كنيم كه موضوع علم اقتصاد، صرفاً پول است.
در حالي كه علم اقتصاد به مديريت منابع توجه دارد و به اين نكته مي‌پردازد كه ما انسان‌ها هنگامي كه با محدوديت منابع روبرو مي‌شويم چگونه تصميم مي‌گيريم و رفتار مي‌كنيم. البته پول يكي از منابع ماست؛ اما ارزش آن ذاتي نيست و اتفاقاً به علت اين‌كه به ما در تأمين منابع ديگر كمك مي‌كند ارزشمند است.
[ درس مرتبط: مديريت منابع ]
اگر اين نكته را در ذهن داشته باشيم، به سادگي مي‌توانيم درك كنيم كه اقتصاد رفتارييك حوزه‌ي بسيار گسترده است كه به همه تصميم‌هاي انسان درباره مديريت منابع مي‌پردازد. اما مالي رفتاري يا Behavioral Finance يكي از زيرمجموعه‌هاي اقتصاد رفتاري است كه بيشتر به تصميم‌هاي انسان‌ها در بازارهاي مالي توجه دارد.
منبع: motamem.org
اقتصاد چيست؟
چگونه براي تغييرات مثبت در زندگي آماده باشيم؟
مديريت مالي صحيح